Kategoria: Indie

Aghori – nieustraszeni asceci

Opublikowany Autor ateliermysli

Parający się nieprzyzwoitymi rytuałami asceci, ludożercy, praktykujący w miejscach kremacji, przerażający – w taki oto sposób opisywani są aghori, pochodzący (prawdopodobnie) w prostej linii od kapalików, nosicieli czaszek. Gdy wnikniemy do wnętrza praktyki aghorich, ukaże się nam jednak zupełnie inna duchowa przestrzeń – miłość…

dscn1297.jpg

Jak podaje Gavin Flood (Hinduizm, 2008, Rozdział 7. Śiwaizm i religia tantryczna), kapalikowie podobnie jak asceci nurtu lakula nosili kostury zakończone ludzką czaszką (skr. khatwaṇga) oraz miseczkę żebraczą pozyskaną z ludzkiej czaszki, żyli w miejscu kremacji, naśladując groźne bóstwa, obłaskawiając je ofiarami z krwi, mięsa, alkoholu, celem była moc (skr. siddhi), lecz… tak wyglądała praktyka kapalików z zewnątrz. Dokonywanie przez nich transgresji miało określony cel – poprzez złamanie rytuałów czystości bramińskiej (wedyjskiej), a zarazem złamanie praw śmiertelnego świata, chcieli dokonać transmutacji cielesnej oraz uwolnić się od jego więzów i osiągnąć wyzwolenie. Co z konwencjonalnego punktu widzenia wydaje się niegodne, nieczyste i przerażające, po przekroczeniu stanu spętania strachem, gniewem i pragnieniem może nagle okazać się czymś zupełnie innym. Kapalikowie zanikli z biegiem czasu, za wyjątkiem  aghorich, przebywających głównie w Kaśi (Waranasi, Benares). Aghori także używają ludzkich czaszek (głównie pozostających po rytuale pośmiertnego spalenia zwłok), jedzą z czaszek, medytują w miejscach kremacji, smarują ciało popiołem kremacyjnym, używają produktów z ciała do przebłagania bóstw, przeprowadzają rytualne jedzenie… martwych ciał. Jednak to ostatnie nie jest częste, bo i nie ma takiej potrzeby. To rzadko stosowany rytuał, jeden z najcięższych, by przekroczyć granicę strachu i obrzydzenia. Aghori znaczy przecież „bez-strachu”.

dscn1345.jpg

Aghori, czyli odmowa naturalnemu pragnieniu

Aghori pozostawia wszystko za sobą, żyje bez przywiązania do świata, który uważa za miejsce kremacji (skr. śmaśāna) należące do istot, które już umarły lub dopiero umrą. Z drugiej jednak strony, aghori kochają wszystkie stworzenia z równą intensywnością, jak Maa (bogini Matka), bóstwo aghorich, kocha swoje dzieci. Pierwszym stopniem na drodze aghoriego jest uświadomienie sobie, że wszystko kiedyś zniknie, ale sthula śarira, ciało materialne, jest bardzo ważne, bo staje się narzędziem duchowego treningu. Nie będę opisywać szczegółowych praktyk ani przebiegu inicjacji, bo tego się doświadcza, a nie obserwuje z boku i komentuje, ale jedno ćwiczenie jest bardzo użyteczne, nawet w zwykłym życiu. Aghori idzie pod prąd, wbrew naturze niekiedy… tej samej, która zbliża ku zatraceniu. Asceta zatem stara się zapanować nad wszystkim, co jest związane ze rzeczywistością przemijania, cierpienia i bólu. Jest on przecież bez-strachu. Bez największego strachu, jakim jest Koniec. Kiedy aghori czuje jakieś przejmujące pragnienie, któremu nie można się oprzeć, to właśnie wtedy wie, że trzeba się jemu oprzeć! „Kiedy czujemy nagły i przenikliwy głód, to zgodnie z naturą jemy. A tutaj chodzi o to, by nie jeść.” – kiedyś pewien asceta mi wyjaśniał. Jest to trening mentalny, trening siły woli, by oprzeć się pokusom. Oczywiście trzeba w końcu zjeść, bo nie chodzi o to, by zagłodzić się, jednak trzeba mądrze dobierać jedzenie, także pokarm duchowy, spożywany przez nasze serce i umysł. Gdy zapanuje się nad pragnieniem, nad którym wydaje się nam, że nie mamy panowania, to właśnie wtedy uaktywnia się rodzaj wewnętrznej siły, o której nie wiedziało się, że w nas drzemie. Wszystko zaczyna się w umyśle, nie ciele, ciało tylko przejmuje decyzje umysłu-serca. Podobnie to, co widzimy, zaczyna się w umyśle…

Indyjska różnorodność ascetycznych tradycji

W Indiach mamy do czynienia z wielością ordynacji ascetycznych. Najprostszy i niewiele mówiący podział biegnie wzdłuż linii: wyznawcy Wisznu (wisznuici), czyli asceci ubrani w białe szaty, oraz wyznawcy Śiwy i Śakti (śiwaici – śaktowie), wyrzeczeńcy (skr. tjaginowie lub sannjasinowie) przeważnie przyodziani w pomarańczowe szaty z elementami żółtego koloru. Podział wewnątrz tych dwóch klas hinduizmu jest już znacznie trudniejszy. W nurcie śaktyzmu i śiwaizmu mamy bowiem np. linię przekazu nagów (dalej się dzielących), mamy aghorich, mamy także tradycję nathów okrytych popiołem. Ghaty Waranasi zaludnione są jeden przy drugim ustawionymi namiotami, podobnie w ważnych miejscach pielgrzymkowych można spotkać ich obozowiska, np. na himalajskiej trasie do Kedarnath, w Badrinath… (o Kedarnath tutaj, a trasie Badrinath-Kedarnath tutaj i tutaj). Gdy coś w ich zachowaniu mnie zaciekawi, podchodzę, pytam, czasem na migi, używając zrębków hindi, nie każdy asceta zna angielski. Jednak człowiek się jakoś dogada… w tej przestrzeni „pomiędzy”, bo niekiedy wcale nie potrzeba języka, by porozmawiać

Aghori…

Razu pewnego zapytałam znajomego jogina (naga babę), jakie jest jego zdanie o aghorich. „Bardzo ich szanuję, prawdziwy jogin zawsze jest dobrą istotą.” Początki ruchu aghorich nikną w zawiłościach indyjskiej historii. Niekiedy wpisywani są w nurt tantry, od którego sami często się odcinają (jednak nie zawsze, wszystko zależy bowiem od tego, co rozumiane jest przez cel tantry: moce tajemne i stany ekstatyczne czy wyzwolenie i najwyższa mądrość, uwalniająca z okowów śmierci i uzależniającego świata cierpienia i bezustannej zmiany). Odnośnie tantryzmu, jego praktyk, parampary (tradycji przekazu mistrz-uczeń), datowania i okoliczności powstania, wszystko jest zawsze skomplikowane… Głównymi siedzibami aghorich są: Waranasi (Uttar Pradeś), Girnar/Girinagar (Gudżarat), Tara Peeth (Bengal), Kamakhya (Assam) oraz Pashupatinath (Katmandu). Zgodnie z puranami (Śiwa i Linga) patron ascetów Śiwa wyobrażany jest także w postaci Sada-Śiwy o pięciu obliczach, symbolizujących: 1. stwarzanie, 2. podtrzymywanie, 3. niewiedzę, 4. anihilację nakłaniającą do praktyki jogi prowadzącej do 5. wyzwolenia. Oblicze zniszczenia w kolorze ciemnoniebieskim (nawet czarnym), zwane jest aghora, tutaj Śiwa jest Rudrą i przeraźliwym Bhairawą. To właśnie ona najsilniej związana jest z praktyka jogi i filozofią sankhji. Guru Dattareja uchodzi za pierwszego mistrza tradycji aghorich, którą można podzielić (nie bez problemów) na dwie główne linie przekazu: Kinarami Parampara oraz Aghor Nath (Siddha) Sampradaya (zapis zangielszczany). Ruch aghorich został zapoczątkowany w V w. przez postać Bhairawaćarji [wg przyświątynnego prospektu Aghor at glance, s. 17].

20190222_072540

Kinarami Parampara wywodzi się od mistrza Kina Ram Baby (XVII/XVIII w.), działającego w Waranasi. Kina Ram Baba (Baba Keenaram) dwukrotnie otrzymał przekaz od czcigodnego Dattareji. Nauka Baby Keenarama odrzuca indyjski podział klasowo-kastowy, propagując obecność boskości we wszystkim, co istnieje, a dokładniej – przenikania całego kosmosu. Ostatecznie Kina Ram Baba osiadł w Waranasi przy Krim Kund, cudownym zbiorniku wodnym poświęconym bogini Kali. Tam jego uczniowie, poddając się silnym praktykom ascetycznym (tapasowi, czasem zapisywane lokalnie: „tapasya”), utworzyli pierwszy aśram, często odwiedzany przez lokalnych niedotykalnych oraz przez niektórych radżputańskich kszatrijów. Po śmierci Kina Ram pozostał wśród swoich uczniów w postaci świętego ognia, Hingladż, bogini szczęścia i powodzenia, w formie jantry znajduje się obok ognia. Istota reforma nastąpiła w połowie XX w., kiedy to Baba Aghoreshwar Bhagvan Ramji (Avadhoot Bhagwan Ram) zmodyfikował praktykę oraz otworzył (w części) tradycję aghorich dla laików.

Tradycja Aghor Nath (Siddha) Sampradaya mistrza swego upatruje w postaci Goraksza-natha, ucznia Matsendra-natha, fundatora tradycji hatha. Święty żył w okolicach XI i XII w., podróżując po Indiach, słynąc ze swej mądrości i biegłości w sztuce jogicznej (i ponoć magicznej). Główną siedzibą ruchu aghori nathów jest Gorakpur.

Awadhut, aughar, aghoreśwar…

Celem życia ascetów jest przebywanie w boskiej jedności i przezwyciężanie dualności świata doświadczalnego z dnia na dzień. Odpowiedzialność i opieka spoczywa na barkach osoby mistrza (guru), który jako ucieleśnienie, realizacja ideałów etycznych, winień pomagać swoim uczniom w duchowym rozwoju. Pierwszym etapem przecinania uzależnienia od świata przemijalnego jest diksza, inicjacja, podczas której adept otrzymuje od mistrza mantrę (ochronna formuła, a zarazem obiekt (skr. deśa) koncentracji uwagi w czasie medytacji… lub narzędzie walki wobec złych emocji i impulsów). Pojawiają się praktyki oczyszczania przez ogień, rytualnego spożywania mięsa oraz innych niedozwolonych substancji, kontrolowania bhutów (duchów i innych istot wyzbytych materialnego ciała, ocieramy się tutaj bowiem o indyjską alchemią, rasajanę, oraz przeróżne praktyki autochtoniczne, często o szamańskiej proweniencji), a także kontrowersyjna śawa-sadhana, praktyka z użyciem martwego ciałą. Ciało to śawa (martwota), z którego emanuje życiowa energia kosmiczna (Śakti), to ona czyni ze zwykłego ciała boski pojazd – Śiwę. Gra słów śawa-śiwa nie jest tu przypadkowa. W sanskrycie śiwa oznacza nie tylko boga i patrona jogi, małżonka Śakti (Sati-Parwati-Uma lub w jej przeraźliwej formie Kali, a nawet Durga, ale tutaj mitologia indyjska jest ambiwalentna, Durga bowiem zawsze pozostaje niezamężna!). Miseczką do jedzenia, a także przedmiotem praktyki, jest ludzka czaszka – głowa jako „miejsce myśli” uchodzi także za siedlisko maji-awidji, fundamentalnej wrodzonej niewiedzy, której pragmatyczną-emocjonalną stroną jest pragnienie. Nie chodzi tutaj o zwykłą niewiedzę ani proste pragnienie. Każdy czegoś nie wie, każdy czegoś pragnie. Tu głębszy poziom wchodzi do gry, a dokładniej – najgłębszy, sięgający samej istoty człowieczeństwa. Naturą człowieka jest awidja i kama/lobha (pragnienie), któremu nie może się oprzeć, jednak jeśli wejdziemy na poziom epistemiczny (poznawczy), to joga wyjaśnia nam, że nasz umysł zawsze nastawiony jest na przedmiot. Zawsze musi o czymś myśleć, coś chwytać. Gdy coś jest przyjemne, to umysł składnia się ku temu, niekiedy tracąc kontrolę nad sobą (snując różne mniej lub bardziej zawiłe scenariusze zdarzeń i wersje rzeczywistości), a gdy coś jest mu nieprzyjemne, to odpycha to. Brzydzi się, odrzuca, boi, gniewa, smuci.

Umysł jest narzędziem przyczynowości, uwikłania i wyzwolenia.

Ogień w żołądku, który we wszystkich żywych stworzeniach przechowuje oddech życiodajny, płonie bezustannie. W celu obiaty [rytualnego ofiarowania pożywienia] w tym ogniu składa się święte pokarmy: czułość, pokorę i poświęcenie-służbę przepojone głęboką wiarą.

– Mysteries of the Aghor Master 2017: 31 i 36

Mamy więc alternatywę: przyjemne-ohydne, pragnę-odrzucam, chcę-gniewam się, raduję-smucę… panuję nad emocjami i roztrzęsionym umysłem albo nie panuję. Oczywistym pytaniem, które się tutaj nasuwa, jest to „kto jest tym, który (nie) panuje?”. W odpowiedzi przychodzi praktyka medytacji. Tam jogin (także aghori) przebija się przez kolejne zasłony uzależnienia od świata i własnej wewnętrznej gry. Przebijanie strzałą koncentracji zaczyna się w momencie, gdy jogin czuje, że coś jest nie tak z każdym konkretnym pragnieniem, negatywną emocją (pozytywną oczywiście też, skoro „piękno” narzuca lgnięcie ku przedmiotowi piękna), że to być może nie on/a pragnie, ale jakby coś w niej/nim. I to „jakby” nie daje już spokoju, staje się pierwszym terenem podróży ku… To się dopiero okaże, co znaczy przebywanie poza dwójnią (życie-śmierć, chcę-nie chcę, piękne-brzydkie), w przestrzeni miłości.

Miłość według aghorich

Zarzuca się aghorim intoksykację, przebywanie w zmienionym stanie świadomości, spowodowanym środkiem odurzającym. I jest to prawdą – aghori przebywa w stanie odurzenia – intoksykacji miłością-oddaniem, jest wręcz (Aghor at glance, s. 20 i 44):

(…) oszalały z oddania [devotion] i nie potrzebuje żadnego innego uzależniającego środka, żadnej uzależniającej substancji, by wpływała na jego świadomość.

Obsesja wyzbytego ego(izmu) oddania, miłości, jest symbolem wiedzy najwyższej.

Niemniej jednak różne rzeczy się wydarzają… a chillum puste nie zostaje.

Waranasi

Nadal nie spotkałam aghorich w Waranasi, ale byłam w ich świątyni. Wewnątrz fotografia jest zabroniona. Jednak następnym razem przebywając w moi ukochanym mieście, zapuszczę się w tereny, gdzie aghori mogą być obecni…

20190224_121115

Prawdziwy mistrz tworzy mistrzów, nie uczniów. (…) a jedyna różnica między mistrzem a uczniem jest taka, iż mistrz trochę szybciej zaczął się uczyć.

– Mysteries of the Aghor Master, 2017: 9

 

 

Joga nie zaczyna się wraz z wejściem na matę…

Opublikowany Autor ateliermysli

20170817_133316

Za kilka godzin lecę ponownie do Indii i tym razem to będą inne Indie. Nie jogiczne, nie himalajskie, nie backpackerskie. I tak właściwie to nie Indie się tak bardzo zmieniły, lecz w pewien sposób ja…

20170821_101634

Te kilka miesięcy od powrotu we wrześniu z Himaćal Pradeśu, i jego himalajskich przestrzeni niekończącego się błękitu i jasności, ukazało mi arkana jogi, których mój umysł, a przede wszystkim ciało nie znały. Joga nie zaczyna się wraz z wejściem na matę, ani nie kończy wraz z zejściem z niej, choć to właśnie mata jest najlepszym nauczycielem i tą przestrzenią, w ramach której jogin poznaje swój mały wszechświat. Poznaje, czym jest oddech oraz to, jak bardzo kontrola nad nim sprawia, że umysł jest bardziej skoncentrowany i celniej kieruje ciałem. Poznaje, jakie emocje przywiązane są do danej partii ciała, danej asany, i ile jeszcze ukrytej emocjonalnej treści musi w sobie poznać. Joga prawdopodobnie najsilniej ze wszystkich metod łączących ciało i umysł (ang. Mind-Body Interventions) ukazuje, jak bardzo emocje i uczucia zakodowane są w poszczególnych partiach ciała. Ponadto – mogą być to emocje, których istnienia nie jest się wcale świadomym, a jednak ujawniają się one w specyficznych okolicznościach, które niezwykle przypominają te, które pierwotnie wygenerowały (wytworzyły) te emocje.

20170820_104149

20170817_133304

Zgodnie z hathajogicznym tekstem z XVII w. zwanym Gheranda Sanhita 1.4 joga jest ogromną siłą (mocą, energią), która wyrywa człowieka ze ramion śmierci i błędów świata iluzji, maji. Mokszadharma, prawie o dwa tysiąclecia starsza od tradycji hatha-jogi, mówi: doskonały mędrzec, o powściągniętych zmysłach (skr. dānta), dokonuje ofiary słowa, umysłu i czynu (skr. vāṅ-manaḥ-karma-yajña) (169.030). Nie ma bowiem nic równego wiedzy (skr. vidyā) i sile (skr. bala), nie ma cierpienia silniejszego od przywiązania i pragnienia (skr. rāga), nie ma większego szczęścia ponad porzucenie (skr. tyāga) (169.033), czyli ponad jogę. Joga bowiem nazywa się porzuceniem przywiązania do owocu swych czynów, a podejmowaniem ich jedynie ze względu na dobro, które w sobie niosą (Bhagawadgita VI,1-2).

20170821_083145

Mistrz Iyengar jogina rozumie jednoznacznie (The Light on Yoga 2016: 32-33):

Jogin rozumie, że każde stworzenie ma takie samo prawo do życia jak on sam. Jogin wiedzy, że urodził się po to, by pomagać innym i strzec każdego stworzenia ze spojrzeniem wypełnionym miłością. Wie bowiem, że jego życie jest nierozerwalnie złączone z życiem innych i odczuwa ogromną radość, gdy może pomóc innym w byciu szczęśliwymi. (…) Jogin wie, że jest odrębny od ciała, który jest czasowym schronieniem dla jego ducha. Wszystkie stworzenia dostrzega w Sobie (ang. Self) i owo Ja dostrzega we wszystkich stworzeniach, z tego powodu nie żywi żadnego strachu. Choć ciało doświadcza choroby, starości, pogorszenia i śmierci, duch (ang. spirit) pozostaje niedotknięty [niedoskonałoścami]. Dla jogina śmierć jest jedynie sosem, które nadaje życiu smaczek. Jogin poddał swój umysł, rozum i całe życie Panu (ang. the Lord).

20170821_083709

Jak napisałam we wstępie, joga nie zaczyna się wraz z wejściem na matę podczas zajęć ani nie kończy w momencie zejścia z maty. Joga nie jest czymś stałym w znaczeniu dobrze wypracowanej i jasnej definicji, której dostarcza Patańdżali, Mahabharata czy wspaniała i obfitująca w praktyczną treść literatura hatha jogi. Te definicje, owszem są istotne, natomiast w żaden sposób nie wypełniają treści doświadczenia jogicznego, gdy adept stanie już na swojej macie i zaczyna patrzeć w oczy specyficznemu przeciwnikowi. Definicje jogi są jakby ramami, w które dopiero wpisywana jest osobista treść każdorazowo doświadczana w nowym postawieniu swego ciała na macie, a dokładniej – ciała i umysłu, a także czegoś więcej – czegoś, co wydarza się w przestrzeni między ciałem, oddechem a umysłem. To bowiem nie tylko umysł i ciało stoją na macie, one są jedynie podporą i nośnikiem tego, co rzeczywiście zachodzi na tej małej przestrzeni i stara się wydobyć z jogina, a następnie objąć kontrolną całość istoty, jaką jest to ograniczone do oddechu, kilku myśli i emocji stworzenie (jogin). Joga to dharma, o czym często się jednak zapomina – swoista powinność wobec siebie, transcendencji, społeczności i codzienności każdego oddechu. Joga to Iśwara, czyli zawierzenie całości swej woli tej Boskości, której obecność jest raczej niewiadoma i która swoje decyzje ukazuje w skrajnościach – albo absolutnym bólu na granicy przeżycia, albo szczęściu tak ogromnym, że nie daje się ono objąć żadną kategorią rozumienia.

DSCN3200 (2)

Boskość, która niczym okrutny aspekt Śiwy (Bhairawy-Wirabhadry) i Kali, zabija, i Boskość, która stwarza całością swej mocy uniwersum istot świadomych i czujących (boska energia twórcza prakriti czy nawet bóg Brahma). Boskość, która chowa się w ich wnętrzu, i Boskość, która nachodzi człowieka w momencie najbardziej nieodpowiednim i jakby niemożliwym, narzucając całość swojej mocy i wymagając wszystkiego od istoty świadomej w zamian oferując tylko… zagładę ego tej istoty. Właściwie to ego jest tą istotą, rodzajem zbiorowiska emocji, interpretacji świata, kilku porażek, zwycięstw, nadziei i… modlitw, których słowa nigdy do Boskości nie doszły, zaczepione między oddechem a rezygnacją. Co się jednak dzieje, gdy myśli przestają być aktywne, co się dzieje, gdy zza ich zasłony ukaże się świat przestrzeni normalnie nieznanych…?

DSCN3113

Tym razem będzie to Tamil Nadu, południowy stan Indii, ze wspaniałym Madrasem i dawną francuską kolonią w mieście Pondichery – teraz moja francuska dusza jedzie bowiem do Indii.

Tantryczny klasztor w TABO

Opublikowany Autor ateliermysli

20170829_173829

Najpierw pomyślałam sobie: kolejny buddyjski klasztor do odhaczenia, najstarszy wciąż działający monaster tradycji tybetańsko-himalajskiej w Indiach. Jednak ani w nim nie śpimy (jak w poprzednich w Kee i Dhankar), ani nie porozmawiam raczej z żadnym mnichem, bo na ten czas nikogo zaznajomionego z nauką tybetańską tak nie ma (ponoć). Tabo jest małą wioską, w środku himalajskiej nicości, naszpikowaną ho(s)telami i restauracjami (jedzenie, muszę to przyznać, pycha!), opuszczonymi jaskiniami, w których niegdyś medytowali mnisi i jogini, a teraz co najwyższej krowi opał jest przechowywany w zimie (by nie zawilgotniał). A sam klasztor? Trudno powiedzieć. Z jednej strony widać Nowy Klasztor, połyskujący nowymi rzeźbami, wizerunkami, jakby wczoraj położoną podłogą i świeżymi dywanami do siedzenia (dla mnichów i podróżnych-zwiedzających), nowe przybory do rytuału, miseczki do herbaty trochę niepokoją swoim pochodzeniem (made in China), chiński fajans. Ładny, ale chiński, ironia losu. Wygląda to równie pięknie, to kiczowato. Przed Nowym Klasztorem mali mnisi (a dokładniej, kandydaci na mnichów) zwyczajowo prowadzą dysputę filozoficzną, ożywianą przez ich nauczyciela uderzaniem jednej dłoni o drugą (podobnie jak w świątyni Dalajlamy w Dharamsali, tyle że tam byli to dorośli mnisi… zaduma filozoficzna nigdy chyba końca nie ma). W jednej z wielu restauracji przy kompleksie klasztornym poczytałam gruby folder o Starym Klasztorze, więc mniej więcej wiedziałam, jakiego typu malowideł i rzeźb się spodziewać (Nowy Klasztor nie był objęty opisem). Stary Klasztor nie jest jednak jednym budynkiem, stanowi go kilka pojedynczych pomieszczeń medytacyjnych rozsianych na przestrzeni nie większej niż rynek przeciętego miasta. W dodatku turysta, wchodząc do kompleksu świątynnego, nie do końca wie, gdzie się znajduje – czy jest to klasztor tradycji buddyjskiej, czy raczej jakieś świątynne zabudowania Sumerów lub Persów. Tu i tam nadal budowane z jasnego piaskowca piramidki wprawiają człowieka w nastrój zadziwienia, jakby zagubienia w przestrzeni. Widok jest piękny, ale zaskakujący. Turysta wchodzi więc do pierwszego z dwóch głównych pomieszczeń-budynków Starego Klasztoru. Ciemny korytarz, strop u wejścia niski (trzeba na głowę uważać), uprzednio buty zostawić, z ciemności wyłania się kramik, na którym można kupić pięknie wydane widokówki (wewnątrz pomieszczeń Starego Klasztoru zdjęć nie można robić,  w Nowym Klasztorze można), modlitewne mini zwoje na szczęście, foldery z naukowo opracowanym opisem miejsca (bardzo dobry!). I nagle, jakby z nicości, ukazuje się Ona. Turysta wiedział, co zaraz zobaczy, teoretycznie wiedział. Nie miał jednego pojęcia, co poczuje, jak moc nagle stanie się i jego udziałem. W tym momencie zrozumiałam, co oznacza tybetańska tantra i jak bardzo różni się od mainstreamowego i modnego jej serwowania w kulturze Zachodu.

20170830_131107

Tabo (maps)

Klasztor w Tabo (tyb. Tabo Chos-hkhor) założony został w 996 roku przez wielkiego tybetańskiego tłumacza Rinchen Zangpo w imieniu króla Yeshe-Ö, a następnie – z biegiem czasu – uświetniany artystyczną i zdobniczą pracą (ogromne malowidła, statuy, rzeźby, thanki, manuskrypty i freski). Rinchen Zangpo pod królewskim protektoratem rozpoczął przekład filozoficznych prac buddyzmu z sanskrytu na tybetański.

20170830_155633

Dojazd do Tabo (od strony klasztoru w Dhankarze) wiedzie przez przepiękne widoki…:

20170829_164123

20170829_164306

Ze względu na piękno sztuki naskalnej oraz umieszczonej na wielkich ścianach świątyń rzez niektórych Tabo zwane jest himalajską Adżantą i Ellorą, i coś w tym jest. Podobny klimat, podobna duchowa atmosfera, równie piękna i wypełniona energią sztuką buddyjską (choć Ellora w połowie należy również do hinduizmu i troszkę do dżinizmu).

20170830_130832

Tabo-Ajanta-Ellora

Gonpę (tyb. choskhor) stanowi 9 świątyń, zbudowanych w okresie między X w. a XVII w., oraz 13 czortenów (stup) tu i tam wyznaczających świętą przestrzeń buddów (skr. buddha) i bodhisattwów (skr. bodhisattva). Z okazji tysiąclecia swej działalności w 1996 roku Jego Świątobliwość Dalajlama XIV odprawił ceremonię inicjacji Kalaczakry (skr. kālacakra), a w 2004 odbyła się ceremonia inicjacji Wadżra Dhatu (skr. vajra dhātu). Klasztor w Tabo jest bowiem świątynią ściśle tantryczną – zgodnie z tą praktyką nauki Buddy zwaną Trzecim Poruszeniem Kołem Dharmy, bez inicjacji, abhiszeki (skr. abhiṣeka), nie mam mowy o żadnej praktyce. W Tybecie Trzecie Poruszenie uchodzi za ostateczne i najdoskonalsze, następujące po Poruszenieu Pierwszym – zwanym buddyzmem pierwotnym (pejoratywnie hinajana [skr. hīnayāna] lub neutralnie śrawakajana [skr. śrāvakayāna]),  oraz Drugim Poruszeniu – buddyzmie mahajany (skr. mahāyāna), w którym najważniejsza staje się postawa bodhiczitty (skr. bodhicitta) – bardzo zresztą trudna w praktyce. Wadżra-jana (skr. vajrayāna), tj. diamentowy wóz, nie neguje w żaden sposób poprzednich wozów (jana [skr. yāna]) wiodących do oświecenia – bez praktyk wstępnych pierwszego wozu i bez bodhiczitty drugiego jogin i mnich tybetański nigdy nie zostanie dopuszczony do tantrajany (skr. tantrayāna), zwanej także wadżrajaną.

20170830_131645

Stary Klasztor:

20170829_173901

20170830_160851

I Nowy Klasztor:

20170830_160330

Gwoli ścisłości, wadżrajana jest wliczana w obręb mahajany, która w tradycji tybetańskiej dzieli się na dwie drogi, dwa wozy wiodące ku wyzwoleniu:

Niezrównany Lama Jey Tsonkhapa [Dalajlama XIII] napisał: “Mahajana posiada dwa pojazdy, by doprowadzić do rzeczywistości buddy: Pradżnia-paramita-jana oraz głęboką Wadżra-jana. Spośród nich, drugi jest szlachetniejszy, niemniej jednak są one niczym księżyc i słońce [dopełniając siebie].” Wadżrajana powinna być praktykowana w ukryciu i sekrecie, w żadnym razie nie może być ujawniana osobom niedojrzałym duchowo. Z tego powodu zwana jest sekretną ścieżką. (…) Na tej ścieżce adept używa różnych jog związanych z niedualną praktyką i wiedzą, w ten sposób osiąga transcendentalne rezultaty sekretnej mantry. (…) Nie ma żadnej różnicy między egzoteryczną Pradżnia-paramata-janą a Wadżrajaną, jeśli chodzi o cel, jakim jest rzeczywistość buddy, a bodhisattwa musi być jedynym impulsem do praktyki.

– Glenn H. Mullin, The Dalai Lamas on Tantra, 2006: 28-29.

Najpierw adept przygotowywany jest poprzez dyscyplinę i filozofię buddyjską, potem wnika w subtelniejszą przestrzeń nauk i silnie etyczne nastawienie, by w końcu pod okiem mistrza, w samotności, całkowicie poddać się mocy oświecenia. Te cztery są ze sobą ściśle związane, bo moc jogina-tantryka tybetańskiego nie leży w praktyce cielesnej (joga, tybetańska pranajama), mentalnej (mantry, pudże [skr. pūjā], sutry [skr. sūtra]) i rytuałach – bodhiczitta, dhjana (skr. ) i pradżnia (skr. prajñā) jego/jej podwójną mocą i bronią.

Ta czwórka stanowi jedność: wadżrajana (वज्रयान) jako tantrajana (तन्त्रयान) spełniana jest przez tę trójkę:

dhjana (ध्यान) – medytacja, długa, spokojna, powoli wychodząca poza granice ego i identyfikacji z ciałem oraz pracą mentalno-emocjonalną medytacja; wbrew wszelkim pozorom to właśnie ten stan błogości i koncentracji – nie rozbiegana aktywność umysłowa – jest naturalny istocie świadomej

pradżnia (प्रज्ञा) – wrodzona wiedza/mądrość o walorze najwyższym, bo dotycząca oświecenia i stanu buddy, przejawiająca się naturalnie, automatycznie w istocie czującej, która poddaje siebie dyscyplinie i bodhiczitcie… o ile dhjana jest tłem, przestrzenią, to pradżnia jest rodzajem istoty, która się przejawia, ukazuje siebie w takiej czy innej formie

bodhiczitta (बोधिचित्त) – dosłownie przebudzony umysł, lecz w gruncie rzeczy nie chodzi tu o umysł – bodhiczitta jest oświeconą postawą etyczną, którą wyraża aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra i pożytku wszystkich czujących istot:

Korzyści bodhiczitty są liczne. Sprawia ona, że umysł jest bardzo radosny dzięki wielkiej miłości i współczucie dla istot. To decydujący powód pełnego przebudzenia buddy. (…) Dwie przeszkody utrudniają nam wymianę siebie na innych. Po pierwsze, myślimy, że jesteśmy inherentnie oddzielni. Faktycznie ja i inni pozostajemy we wzajemnej zależności, podobnie jak jedna strona doliny jest nazywana “tą” stroną tylko dlatego, że istnieje “tamta” strona. (…) Drugą przeszkodą w wymianie siebie na innych jest myślenie, iż usuwanie cierpienia innych nie jest konieczne, bo ono nas nie dotyka. (…) Śantidewa pyta (BCA 8:115): “Chociaż z przyzwyczajenia pojawia się myśl “ja” skierowana na to bezosobowe ciało; czemu w podobny sposób ta myśl nie pojawi się wobec innej czującej istoty?”

– J.Ś. Dalajlama XIV, Tubten Cziendryn, Buddyzm. Jeden Nauczyciel, wiele tradycji, 2015: 289-296.

Oczywiście tradycja tantry jest niezwykle skomplikowana, oparta na obszernym piśmiennictwie, wielowiekowej tradycji przekazu z ust mistrza do umysłu ucznia, i wymaga obcowania z miejscami przesyconymi mocą ślubowań i medytacji jest adeptów (tantryków-joginów). Ogólnie można podzielić ją na dwie linie przekazu, związane z inherentnie obecnym na łonie buddyzmu tybetańskiego podziałem na Starą Tradycję szkoły Ningma oraz Sarma – nowe tradycje (szkoły: Kagju, Śakja i Gelug). Esencja i cel nauk pozostaje takie same, ale poszczególne praktyki i podział tantr jest inny, także inne teksty tantryczne są wykorzystywane. W szkole Ningma, szkole wielkiej doskonałości (dzogczen), mamy podział na 9 klas pojazdów podzielonych na 3 grupy: 1). pojazdy słuchaczy, samotnie urzeczywistnionych i bodhisattwów, 2). tantry działania (skr. kriyā), wykonania (skr. caryā) oraz jogatantra, 3). i w końcu trzy najsubtelniejsze mahajoga, anujoga i najwyższa atijoga.

Te trzy wewnętrzne pojazdy nazywane są pojazdami zwyciężających środków, ponieważ zawierają metody osiągania najsubtelniejszego poziomu umysłu poprzez rozpuszczanie niesubtelnych poziomów energii, dzięki czemu praktykujący wznosi swój stan mentalny na wyższy poziom poza biegunowość rozróżniania (…).

– Jego Świątobliwość Dalajlama, Gesze Thubten Jinpa, Świat buddyzmu tybetańskiego, 2015: 105.

Podobnie jest i w nowej tradycji przekazu, przekładu tekstów, w Sarmie. Tam jednak 3 pierwsze pojazdy nie są obecne i mówi się o czterech klasach tantr: 3 tantry (działania, wykonywania oraz jogatantra) uznawane są za praktyki wstępne do tantry najwyższej, tj. anuttara-joga-tantra, zawierającej w sobie maha-, anu– oraz atijogę szkoły Ningma.

Wystarczy jednak wejść do Sali Zgromadzeń (tyb. ‘Du-khang), by doświadczyć tej mocy, owej “Jej”, o której w pierwszym akapicie napisałam. Sala może nie jest wielka, ale na pewno dość duża, pogrążona w ciemności, która zdaje się kryć w sobie znacznie więcej niż tylko duże statuy strażników i buddów czterech kierunków (Ratnasambhawa, Amitabha, Akszobhja, Amoghasiddhi). Ogromna rzeźba czterogłowego Wairoczany, ucieleśnienia Pustki, jednego z pięciu buddów mądrości (czterej pozostali już zostali wymienieni). Wairoczana stanowi ich esencję. Po lewej stronie, za Wairoczaną, znajduje się ściana ze zwojami-zapisami nauki buddyjskiej, a po prawej przestrzeń Buddy, przebywającego w niebie Tuszita. Zdjęcia wnętrza nie są możliwe, więc jedynie plan:

20170829_180448

A następnie do Złotej Świątyni (Ser Lhakhang), o której ogromnym i powalającym – dosłownie – wizerunku białego czterogłowego Sarwa-widja-Wairoczany naniesionym na całość ściany już coś wspomniałam (tutaj). Jednak ten wizerunek to nie wszystko, na przeciw niego znajduje się równie wspaniałe malowidło przedstawiające niebieskiego Wadżradharę. Między nimi znajduje się równie majestatyczny Budda.

Tabo jako takie:

20170831_103455

20170829_181643

Lecz Tabo nie jest tylko klasztorem… to także i przede wszystkim kompleks jaskiń kutych w skałach. Przez wiele wieków jogini buddyjscy na odosobnieniu medytowali w jaskiniach, napełniając rzeczywistość Tabo mocą i energią oświecenia:

20170830_121546

20170830_123157

20170830_122657

20170830_120544

I na koniec Cztery Wielkie Ślubowania boddhisattwy (istoty wyposażonej w bodhiczittę):

Czujące istoty są niezliczone: ślubuję wszystkie wyzwolić. Skalania [mentalno-emocjonalne] są nieskończone: ślubuję wszystkie wykorzenić. Bramy dharmy [realizacji nauk Buddy] są niezliczone: ślubuję wszystkie przekroczyć. Droga Buddy jest najwyższa: ślubuję ją ukończyć.

– J.Ś. Dalajlama XIV, Tubten Cziendryn, Buddyzm. Jeden Nauczyciel, wiele tradycji, 2015: 303.

20170830_131334

Po Tabo nadszedł czas na Kalpę. Nie obyło się bez niezapowiedzianej zmiany autobusu.

20170831_123058

20170831_122513

20170831_123055

Indyjskie napary (herbaty, kawy, mleko z solą) oraz… yerba mate

Opublikowany Autor ateliermysli

20170920_004338-1

Yerba mate w Indiach

W Indiach oczywiście yerba mate jest napojem nieznanym. Tutaj króluje przygotowywana na wiele sposobów herbata – Indie to nie tylko aromatyczny czaj (masala chai)! Kawa jest co prawda ogólnodostępna, ale raczej z turystycznych niż smakowych powodów. Turysta chce, turysta dostania. Podobnie jak kiedyś dostałam pizzę, której niczym nie mogłam przekroić… ani złamać. Na ten wyjazd wyposażyłam się w grzałkę (500W, ale spokojnie może to być i 750W), blaszany kubek, bombillę i yerba mate green – wiem, nie jest to mocna yerba, ale w Indiach mój układ pokarmowy żyje trochę innym trybem niż w innych przestrzeniach i to jedyna postać yerby, która u mnie współpracuje z indyjską florą bakteryjną. Wiadomo, że yerba jest najsmaczniejsza w górach, więc w himalajskiej Dharamsali (McLeod Ganj, tutaj pisałam na bieżąco), siedzibie Rządu Tybetańskiego na uchodźctwie, domostwie Jego Świątobliwości Dalajlamy XIV,  była naparem z całym namaszczeniem i miłością przygotowanym przeze mnie w polowych warunkach, a następnie na werandzie mojego pokoju pita.

20170814_142917

Czaj a masala czaj

Na długo jednak yerba mate nie starczyła. Inne napary stały się codziennością, a himalajskie centra sztuki kulinarnej są subtelnie specyficzne Uśmiech Oczywiście przeważały masala chai i chai. Różnica między nimi jest taka, że chai jest po prostu ziarnami czarnej herbaty gotowanymi na wodzie z dodatkiem mleka i cukru, a masala chai przygotowywany jest w ten sam sposób, na bazie tej samej herbaty, głównie assamu, ale dodawane są do niego rozdrobnione przyprawy (kardamon, imbir, goździki, anyż, pieprz, cynamon… czego tylko dusza i ochota zapragną). Kiedyś już coś o nich pisałam, podając także przepis, o tutaj. Uwielbiam je, ale czasem człowiek potrzebuje kofeiny, dobrej kawy, nie tej, która przygotowana jest na bazie kawy rozpuszczalnej. I tutaj zaczynają się trudności, bo arabica czy robusta pozostaje dla Indii nadal terra incognita, którą dopiero trzeba eksplorować, by odkryć bogactwo jej aromatów.

ploteczki

wodospad

Typowe miejsca przygotowania czaju wyglądają mniej więcej tak:

20170824_144618

20170824_144626

20170824_134029

Bourbon nawet w samym sercu himalajskiego niczego można dostać, z czajem jest idealny!

20170824_144352

Nadpyszne śniadanie z lokalnymi chlebkami… pierwsze w Leh, a drugie w klasztorze w Dhankar:

20170819_080501

20170829_105124

Herbatę można pić też w plenerze, naprzeciw gór, przy pasącej się krowie i wiosce, schowanej w lesie… nad brzegiem którejś świętej rzeki. To jest dopiero doświadczenie, uwiecznione tutaj od razu w momencie jego doznawania.

20170903_135559

Kawa

Kawę w Indiach piję w mojej ulubionej sieci kawiarni Cafe Coffee Day, ceny są drogie, jak w zachodnich sieciówkach z kawami i herbatami. Jednak ten smak, aromat, moc…! A zarazem moment odpoczynku od upału indyjskiej ulicy, jej gwaru i ciężkości egzystencji, wrażenie na chwilę powrotu do siebie, by zaraz ruszyć w następne zakamarki siebie, które tylko indyjska ulica umie ukazać, ten moment refleksji nad kawą, ceny nie mają.

20170913_163006

To dopiero było browny! Podane na gorąco, z lodami, polane na moich oczach gorącym sosem czekoladowym. Uczta!

20170816_184648

Indie znają chyba większość zachodnich sieciowych restauracji, ale i, jak widać, posiadają coś specyficznie swojego. Lubię jeszcze malutkie kawiarenki, które specjalizują się z miodzie. Można tutaj zjeść lekką przekąskę i wypić kawę czy herbatę z dodatkiem miodu, podawanego obok, w dzbanuszku. Człowiek więc dodaje, ile jego dusza pragnie.

20170809_161058-1

Są i zwykłe restauracje, otwierane w stylu zachodnim. Teraz najwięcej ich spotkałam w Dharamsali (tutaj) oraz Kazie (tutaj). Bardzo przyjemne, pełne turystów, ale i lokalnych mnichów miejsca. Mnich tybetański również bowiem ceni sobie dobre jedzenie i dobre towarzystwo!

20170811_183835

20170826_134039

Również kawę można przygotować polowym sposobem, a wiadomo, że najlepiej podróżny rozkoszuje się taką kawą, gdy gotuje ją z innymi podróżnymi, poznanymi na himalajskim szlaku… i spędzając godzinami rozmowy rozmawiając o tym, jak wielopłaszczyznowo i wielowymiarowo jest postrzegany świat przez różne narodowości, w naszym przypadku była to Polska, Izrael, Indie, Chiny i Ameryka.

20170830_185013-1

Sea Buckthorn napój

Doskonały, ponoć, na problemy lokomocyjne, dostępny w wersji butelkowej (tutaj w Leh), jak i na ciepło (Kaza):

20170820_143731

20170826_123855

Ginger lemon honey tea

… czyli herbata z imbirem, cytryną i miodem. I tyle. W środku żadnej herbaty nie ma. Idealna, gdy zbliża się zimna pora, albo po prostu chcemy się ożywić. Imbir przeważnie krojony jest na kawałeczki i zalewany gorącą wodą, cytryny nie widać – sok jest wyciskany bezpośrednio do szklanki.

20170914_180054-1

Kashmiri kahwa

Innymi słowy kaszmirski rodzaj przyrządzania zielonej (przeważnie) herbaty. Do wywaru (bez mleka!) dodawane są przyprawy, jak kardamon czy, cynamon, anyż, szafran, zdarza się, że i migdały, wiórki migdałowe czy też kokosowe. Interesujący smak.

20170817_181951

Khangra tea i kombucza

Herbata khangra pochodzi z dystryktu w Himaćal Pradeśu o tej samej nazwie. Jest to zielona lub czarna herbata, o raczej delikatnym smaku, nie przypomina darjeelingu (nawet zielonego) ani assamu. Smaczna.

20170814_165325

Khangra tea

Kombucza jest bardzo dziwną herbatą: serwowana na zimno i zdobywana drogą fermentacji, o lekko kwaskowym smaku i lekko odurzających właściwościach, wspaniale pasująca do sera z jaka (w rogalu). Kombucza jest grzybkiem japońskim, zwana jest także grzybkiem herbacianym – kolonia bakterii, specjalnej kultury drożdży (Symbiotic Cultures of Bacteria and Yeasts), Tybetańczycy sądzą, że kombucza posiada właściwości lecznicze…

20170815_173523

Tybetańska herbata z masłem

Moja ulubiona! A najlepszą taką herbatę piłam w Delhi w tybetańskiej dzielnicy Majnu-ka-Tilla, w Big Apple restauracji. Ponoć smak masła jest za intensywny, ponoć herbata jest za tłusta, nie wiem. Do herbaty czasem dodawana jest także odrobina soli, tworząc w ten sposób kompozycję o smaku bardziej przypominającym herbaciane mleko niż herbatę z dodatkiem mleka.

20170812_184224

Czaj i mleko z solą w tybetańskim klasztorze Kee

… w dodatku sączone podczas porannej 3-godzinnej modlitwy w świątyni. Wrażenie jest niesamowite, bo otóż podróżnik-jogin znajduje się w samym sercu Himalajów, w malowniczym klasztorze Kee (tutaj), pośród magii tybetańskiej medytacji, delikatny chłód dociera do jego świadomości i… wspólne delektowanie się napojem bogów! Takie momenty w duchu pozostają na zawsze, bo to właśnie one zmieniają serce. A poniżej zdjęcia z innych klasztorów baśniowej doliny Spiti, inkrustowanej buddyjskimi klasztorami:

 20170830_160509

20170828_153332

Inne tybetańskie herbaty, czy też ziołowe napary:

20170823_121250

Lassi

Typowy indyjski zimny napój, przypominający słodki kefir/jogurt, z domieszką wodą i różnych dodatków, np. soli, kminku, owoców, na słodko (tylko z cukrem), serwowany w restauracjach i jako street food. Najlepsze lassi wypisałam w Delhi, przy Khari Baoli (targ przypraw):

20170918_143721

Dubaj…

Teraz lecąc do Indii przesiadka miała swoje miejsce właśnie w Dubaju, piękne, upalne, otwarte na turystów miasto, absolutnie do zobaczenia tym bardziej, że loty z Polski wcale nie są takie drogie, a dość tani nocleg można tu i tam znaleźć.

20170802_170054

20170802_165440

20170802_151636

20170802_165353

20170802_165744

20170802_170226

20170802_154139

I cóż, cudze chwalicie…

Wrocławski Rynek, patron jogi, bóg Śiwa i yerba w bardzo niepraktycznym yerbomosie, ale za to poręcznym

20170314_112334

KLASZTOR KI (buddyzm tybetański w Indiach)

Opublikowany Autor ateliermysli

20170827_112413

Radość dyscypliny pratimoksza, nam, szczęśliwcom, podążającym za naszym wielkim mistrzem [Buddą], Nieskalanym, wypada, byśmy z czystą wiarą wkroczyli w bezkompromisowo etyczny styl życia. (…)

Bez wątpienia ta dyscyplina pokona najcięższe ze skalań (…). Najwyższy umysł, bodhiczitta – linia życia drogi bodhisattwy – skupienie, jak jedność pokoju i wglądu, czegoż ta dyscyplina nie stworzy?

Cudowna i wspaniała, głęboka ścieżka tantry, metoda urzeczywistnienia wolności od ja na subtelnym poziomie umysłu: ona też zależy od tej dyscypliny.

Stan buddy, nierozdzielna jedność współczucia i pustki (…) też zależy od tej dyscypliny. (…)

Wiedz, że dyscyplina jest czczona jako podstawa i korzeń nauki. Staraj się za nią podążać, ucz się, uważnie analizuj, świadomy i czujny.

Strzeż się z wielką pilnością, spójny i pełen szacunku; nie poddawaj się obojętności i indolencji, chyba że chcesz odciąć korzeń dobrostanu.*

Moc himalajskich przestrzeni

Do buddyjskiego klasztoru w Kee (Ki), utrzymanego w tradycji tybetańskiej, jechać nie planowaliśmy, bo i nawet nie wiedzieliśmy o jego istnieniu, uroku i… medytacyjnej mocy. Na himalajskich trasach dzieje się jednak tak wiele niespodziewanych wydarzeń, że w pewnym momencie człowiek decyduje się zaprzestać planowania i poddaje Górom, ich wszechobecnej woli tym bardziej, że Himalaje same człowiekiem kierują. Można walczyć z obsuwą błota i ziemi (landslide) i kamieni (rockslide), można denerwować się, gdy autobus nagle się psuje i długie godziny trzeba wyczekiwać, aż pojawi się rozwiązanie, można źle znosić kręte niczym wąż trasy nad urwiskiem… Można pozwalać umysłowi generować tysiące myśli, uczuć i niepokojów, snuć scenariusze o fantastycznych historiach, a można po prostu sprowadzić go do jednego punktu koncentracji – utwierdzić w jednym przedmiocie uwagi i utrzymywać ten stan do momentu, aż pojawi się swoista błogość. Wtenczas błogość staje się jakby tożsamością medytującego… W Himalajach takie doświadczanie wychodzące poza sztywne ramy umysłu nie należą do rzadkowści – wystarczy spojrzeć przez okno autobusu czy jeepa (dzielonej z innymi podróżnikami taksówki, tzw. shared taxi), a następnie pozwolić [po/w]chłonąć się temu widokowi, tej wizji… wizji, która wnika aż po samo dno świadomości, po sam kres poczucia “ja” i transformuje je siłą swego spokoju, majestatu i swoistej nieskończoności. Tak oto przesłynna księga hinduizmu Bhagawadgita** mówi:

Chwiejny jest umysł i trudno go okiełznać, ale jednak daje się opanować poprzez abhjasę [wytrwałe ćwiczenie] i wairagję [brak przywiązania do owoców swoich czynów]. Jogi nie zdoła osiągnąć ten, kto nie panuje nad sobą. –  Bhagawadgita VI.35

20170817_133316

Wszechogarniająca wola Himalajów – zarówno w hinduskiej (np. Bhagawadgita), jak i buddyjskiej tradycji – ostatecznie zagnieżdża się i w sercu podróżnika, rezonuje z rytmem uderzeń jego serca i oddechów. W ten sposób człowiek już nie wie, czy to serce jest jeszcze jego, czy już dzielone z Himalajami… Pojawia się naturalna pranajama, nieświadoma, nietechniczna, ale generująca spokój, którego oddech jest spowolniony, negatywne myśli i emocje ustały. Energia nadal jednak pozostaje nazbyt subtelna, by się przejawić w świadomości. Podróżnik czuje, że otacza go Dobro i Piękno, ale jeszcze nie umie podać jego przyczyn. Nie wie, co będzie dalej – czy dojedzie na miejsce w pierwotnie zaplanowanym czasie, czy zaraz nie będzie musiał nagle zmienić planów, czy za chwilę nie pozna nowego podróżnika, z którym na rozmowie spędzi długie godziny. Wie jednak, że cokolwiek się wydarzy, będzie Dobre i Piękne, bo podsycone pięknem Himalajów.

20170817_122021

Buddyjski klasztor w Kee (Ki)

20170827_112537

Godzinę drogi od Kazy autobusem lub jeepem, na wzniesieniu, między szczytami górskimi, zanurzonymi jakby w pustynnym terenie, znajduje się Kee Monastery. Nie jest to miejsce jak każde inne, nie jest to nawet zwyczajny klasztor, chociaż oczywiście nie jest on unikatem – z Kazy można pojechać do kilku innych klasztorów buddyjskich, jak choćby:

20170826_161819

W klasztorze Kee podróżnik może wynająć nocleg (300 rupii za łóżko z całodziennym wyżywieniem przygotowywanym przez mnichów – oczywiście w kuchni można pomagać – z czajem i mlekiem z solą – to jest dopiero dobry napój!). Pokoje przeważnie są 4-osobowe, utrzymane w bardzo dobrym stanie czystości. Jeśli w danym momencie klasztor nie jest oblężony przez turystów, buddystów czy po prostu podróżników, to w jednym pokoju może mieszkać i jedna osoba. Wewnątrz klasztornego kompleksu obowiązuje całkowity zakaz palenia i spożywania alkoholu. Nie ma tutaj zasięgu telefonicznego (chyba że ktoś kupił lokalny sim). Zresztą na co komu potrzebny jest zasięg, skoro atmosfera miejsca jest wszystkim, co do życia niezbędne?

20170827_113358

Medytacja w klasztorze czasie porannej modlitwy (pudży)

Co jest jednak specyfiką tego miejsca, tak odmienną od innych klasztorów tybetańskich Himaćal Pradeśu? Nie jest to widok nocnego nieba usianego miliardami gwiazd, które niemożliwością jest policzyć. Nie jest nią przewspaniała i perfekcyjnie wyciszająca umysł atmosfera miejsca, widok gór i życzliwe nastawienie mnichów, tych starszych, jak i dzieci, które dopiero co przywdziały czerwone szaty przyszłego mnicha. Nie jest to nawet śniadanie spożywane razem z mnichami podczas porannej pudży, ceremonii, która ma na celu podtrzymanie mocy buddyzmu… Iście tantryczne zachowanie! Śniadanie jest pyszne i co chwila – w przerwach między recytowanymi przez mnichów modlitwami – pojawia się czaj, gorące mleko z solą, tsampa (mąka jęczmienna), którą miesza się z mlekiem (bardzo to smaczne i sycące), bułka z dżemem; trzeba mieć tylko swoją miseczkę czy kubek i czekać, aż mnich pełniący w danym dniu dyżur “kelnera” podejdzie do nas. Mnisi odpowiedzialny za pudżę siedzą w dwóch równoległych rzędach prostopadle do wejścia, przed nimi na malutkich stolikach stoją rytualne przybory, miseczka na tsampę i czaj/mleko, teksty modlitwy wydane w formie pothi. Inni mnisi siedzą z boku. Podróżnicy i buddyści mają dla siebie wyznaczone miejsca na czerwonych dywanach pod ścianą, skąd wszystko idealnie można obserwować. I to jest właśnie to!

20170827_114321

Mnisi recytują modlitwy, podróżnicy wchodzą i wychodzą, czasem na dłuższą bądź krótszą chwilę przysiadają, piją czaj, pozostają w skupieniu, wychodzą, a ten turysta-jogin siada w stałej (sthira) i wygodnej (sukha) asanie, zamyka oczy i medytuje. Może minąć godzina (pudża zaczyna się o 7:30), może minąć 10 minut, a mogą minąć o 3 godziny – modlitwa-rytuał kończy się po 11:30. Upływ czasu nie ma zresztą żadnego znaczenia. Liczy się bowiem jedynie dyscyplina etyczna, medytacja, współczucie, życzliwość i pomoc innym czującym istotom.

Aby mądrość mogła funkcjonować właściwie, musi jej towarzyszyć jednopunktowa koncentracja. W celu głębszego skupienia potrzebne są silna uważność oraz świadomość introspekcyjna (sampajańńa, sampradżanja), które pomagają usunąć subtelne wewnętrzne przeszkody. Rozwija się je poprzez praktykowanie zasad ETYCZNYCH i dzięki wyeliminowaniu poważnych przeszkód zewnętrznych będących skutkiem negatywnych działań ciała i mowy. (…)

W buddyzmie tybetańskim [klasztor Kee jest wpisany w tybetańską tradycję szkoły Gelug, tj. szkoły dalajlamów] istnieją trzy poziomy wskazań etycznych: pratimoksza, bodhisattwa, tantra. Zasady etyczne pratimokszy polegają na porzuceniu szkodliwych działań fizycznych i werbalnych. Na poziomie bodhisattwy podkreśla się znaczenia porzucenia egocentrycznych mowy, myśli i czynów. W tantrze zasady etyczne ukierunkowane są na pokonanie subtelnych zaciemnień mentalnych. Ponieważ na tych trzech poziomach zakres zasad etycznych jest coraz to bardziej subtelny, przyjmuje się je i praktykuje stopniowo i w takiej właśnie kolejności.***

20170826_172121

Praktyka buddyjska zwana pratimoksza jest podstawą każdej innej, nawet bardzo zaawansowanej (jak nauki tantry), praktyki buddyjskiej. Najpierw bowiem należy ugruntować swój umysł i ciało we właściwym zachowaniu etycznym i dobrej intencji, która nie zachwieje się w obliczu niesprzyjających okoliczności. Świeccy wyznawcy obowiązani są dotrzymywać wierności 5 zaleceniom, tj. wstrzymaniu się od: zabijania, kradzieży, kłamstwa, niewłaściwych zachowań seksualnych i odurzania się (alkoholem, narkotykami i różnymi innymi psychoaktywnymi substancjami). Winno to być wspomagane medytacją, oddaniem i jakimś ślubem czystości…

* Jego Świątobliwość Dalajlama, Tubten Cziendryn, Buddyzm. Jeden Nauczyciel, wiele tradycji, Rebis 2015, ss. 125-127.

** Tłumaczenia Bhagawadgity oparte na tłum. prof. Joanny Sachse, Bhagawadgita, czyli Pieśń Pana, Ossolineum 1988.

*** J. Ś. Dalajlama, Tubten Cziendryn, dz. cyt., ss. 103-105.

KAZA (buddyzm tybetański w Indiach)

Opublikowany Autor ateliermysli

Nie zdarzyło mi się nigdy zacząć wpisu od cytatu, a już na pewno nie od wyimku z filozofii Platona. Jednak te kilka słów okazuje się idealnym wprowadzeniem w samo sedno buddyzmu tybetańskiego. Tak, tybetańskiego, choć rdzennie indyjskiego również. Kilka najbliższych postów chcę poświęcić miastom i (często tantrycznej) tradycji buddyzmu tybetańskiego w Indiach.

Paniczny, otchłanny lęk przed śmiercią jest więc wyrazem pozbawionego miary przywiązania do “ciała”, czyli do żądzy, a więc zupełnego zatracenia i zagubienia się w świecie konkretu, który jest światem zmysłowych przyjemności ([Platon “Fedon”] 68b8-c2; 64d2-e3).*

Lęk przed śmiercią, identyfikacja z ciałem i aktywnością mentalną, opartą na treści dochodzącej do umysłu poprzez zmysły, pragnienie, świat zmienności, przemijalności, a w konsekwencji śmierci. Ten, którego każde zamierzenie jest spełnione (Siddhartha), zwany także Gautamą (z rodu Gotamy), mędrzec z rodu Śakjów (Śakjamuni), po urzeczywistnieniu nirwany określany szlachetnym mianem buddhy (przebudzony i oświecony), zaczął swoje kolejne wcielenie jako zwykły człowiek… chociaż nie tak do końca zwykły. Książę, ukryty przez ojca króla w pałacu, by tylko syn, przyszły następca tronu, nie dojrzał rzeczywistości świata – śmierci, choroby, starości i ascezy-jogi. Król nie może porzucić swojego królestwa. Król nie może wyrzec się potęgi władzy, nie może odłożyć miecza, by przywdziać szaty ascety i poszukiwać w głębinach swego jestestwa, swej świadomości, medytacji, postu i jogi drogi wyjścia spod władzy (wszech)świata śmierci. A jednak książę uciekł, wymknął się z pałacu. Bał się. Pobierając nauki w głębinach medytacji u swoich pierwszych mistrzów – A(r/l)ady Kalamy i Ramaputry – nadal bał się strachem bezdennym, głębinowym, strachem sięgającym samych podstaw oddechu, życia i tożsamości – bał się śmierci. I nawet wszedłszy w najgłębszą medytację, gdzie umysł wykroczył poza poczucie “ja”, bał się. Nie poddał się jednak. Złożył najcięższy i najstraszliwszy ślub jogiczny – tak długo pozostanie we wchłonięciu medytacyjnym, póki nie zdobędzie odpowiedzi na śmierć. Znalazł.

20170824_141236

W przeróżnych wersjach, obfitując w niuanse, tak właśnie przedstawia się początek buddyzmu, który w późniejszych czasem, z biegiem rozwoju przekazu i praktyk(i) wydzielił się na różne szkoły i linie przekazu. Buddyzm, który wraz z V w. naszej ery zaczął docierać na ziemie Tybetu okazał się brzemienny w skutkach tantrycznych oraz łączeniu rdzennej praktyki z silnie etycznym oraz medytacyjnym przekazem Buddy. Tutaj śmierć, ten demon Siddharty, nie jawi się jedynie jako koniec, straszliwe widziadło, Mara na pół senna, tutaj śmierć jest wpisana w praktykę, staje się narzędziem, który odpowiednio przez umysł wykorzystany, przynosi nirwanę, może nie całkowitą, ale na pewno pozwalającą na dalsze doskonalenie siebie ku pomocy innym istotom. Tantra służy ciału, także subtelnemu (wewnętrznej strukturze człowieka, złożonej z sieci subtelnych kanałów energii-prany oraz tejże energii przez nie przepływającej), mantra – umysłowi, pradżnia (wiedza) – oczyszcza całość człowieka, ale podstawę stanowi bodhiczitta – oświecona świadomość, czyli… właśnie? Ku czemu dąży tak na prawdę jogin (tyb. ngagpo), mnich czy też zwykły buddysta w tradycji tybetańskiej? O tym stopniowo w późniejszych wpisach. Tantra jest zjawiskiem niezwykle skomplikowanym i trudnym w wyjaśnieniu.

Medytuj, ale przede wszystkim bezustannie ucz się świętych nauk, wtenczas pojmiesz. Bo bez nauki – jak mawia Jego Świątobliwość Dalajlama XIV – nie ma nawet, nad czym medytować. Nad pustką w swojej głowie chcesz…?

– tak posłyszałam razu pewnego w tybetańskiej dzielnicy Majnu-ka-Tilla w Delhi.

Kaza, urokliwe miasteczko oraz węzeł komunikacyjny do wielu ważnych klasztorów himalajskich, do których można stąd dojechać zarówno transportem publicznym, jak i jeepami-taksówkami (śmietnik ustawiony w niezwykle niefortunnym miejscu):

20170826_161819

Także i Kaza posiada swój piękny, nowy, klasztor szkoły Śakja (Sakya Monastery), w którym codziennie odbywa się pudża. Do środka może wejść każdy (po uprzednim zdjęciu obuwia – to właściwie tyle z nakazów) i na przykład usiąść z boku, na rozłożonych na całej długości sali medytacyjno-rytualnej, zamknąć oczy i medytować. Nie bardzo ktoś zwróci na nas uwagę nawet, jeśli spędzimy w tym miejscu wiele minut czy nawet godzin. Bo czy jest tak naprawdę jakiś powód, by przyglądać się turyście?

Samo miasteczko może wydawać się nudne, ospałe, bez atrakcji turystycznych, ale to chyba nie jest prawda. Kaza posiada swój urok i znaczy coś więcej niż węzeł komunikacji i biuro, które wydaje pozwolenia dla turystów, by jechać do rejonu Kinnaur (północno-indyjski stan Himachal Pradesh podzielony jest na 12 dystryktów, nie do każdego można wjechać bez uprzedniej rejestracji i pozwolenia). Nocleg można wynająć od ręki, bez uprzedniej rezerwacji. Do wyboru mamy różnej ceny hostele, o dość dobrej jakości, kilka dedykowanych backpackersom, a także bardzo dobrą i czystą noclegownię (Lhasa Guesthouse). Generalnie Kaza dzieli się na dwie części: pierwszy przy stacji autobusowej oraz drugą, w której znajduje się Klasztor, biuro i inne hostele. Wystarczy jedynie przejść przez most, obecnie został postawiony jeszcze drugi most. W jednej i drugiej Kazie możemy próbować lokalnej kuchni zarówno w mieszczuchowym, jak i turystycznym wydaniu. Obie dobre, choć oczywiście ta pierwsza jest znacznie tańsza i mniej sterylna, ale nadal pozostaje czysta.

20170826_122333

20170826_145716

Okolice Klasztoru wyglądają znakomicie. Nad nim znajdują się: czorten (świątynka tybetańska) oraz świątynia hinduistyczna (dla Hanumana, a także Śiwy). Warto wspiąć się po krętej, piaszczystej ścieżce, by spojrzeć na świat z góry i… nabrać trochę dystansu.

20170826_110204

20170826_110845

20170826_111125

20170826_111020

20170826_111642

Tutaj człowiek nagle zaczyna delektować się pięknem Himalajów. A skoro owo piękno skąpane jest w spokoju i swoistym medytacyjnym skupieniu, to zachwyt staje się jeszcze potężniejszy. Kaza to jakby brama, miejsce inicjacji, w te wszystkie monastery i miejsca wyciszenia, które buddyzm tybetański wybudował w tym himalajskim rejonie. W Kazie człowiek pozostawia za sobą zgiełk miast indyjskich, z których tutaj dojechał, i przygotowuje się na Ciszę – na wejście w samo serce buddyzmu tybetańskiego i himalajskiej tradycji medytacyjnej. I na tantrę, ów trzeci pojazd nauk Buddy, który w Tybecie od VI w. zaczął się rozwijać i przybrał miano Diamentowego Pojazdu, Wadżrajany…

20170826_114251-1

*Piotr Augustyniak, Fedon i “inna nowoczesność”. Pomiędzy filozofią a lękiem przed śmiercią (Kronos, 4/2011).

Góra Kailash i chillout w Himalajach

Opublikowany Autor ateliermysli

20170902_180913-1

Od ostatniego wpisu minęło trochę czasu (opublikowałam go mniej więcej tydzień po napisaniu, bo dopiero po tygodniu dostaliśmy internet). Ogromne tereny Himalajów w Himachal Pradesh poza lokalną siecią wyzbyte są zasięgu komórkowego, co z jednej strony jest denerwujące, ale z drugiej – człowiek odcina się od pewnej części siebie, która potrzebuje odpoczynku, a zarazem umysł/serce poznaje nowe rzeczywistości wewnątrz siebie, o których nie do końca wiedział, że istnieją. Naprawdę cudowne uczucie.

20170903_102938

W dużej grupie poznanych po drodze – w guest house’ach, na szlakach i restauracjach – Izraelczykach, parze z Kerali (przepięknie zielony stan na południu Indii), Chińczyku, parze z Turcji, kilku Amerykanach i Polce, zwiedziliśmy kilka unikatowych, mniejszych i większych wiosek przepięknych dolin Spiti i Kinnaur: Leh, Manali, Kaza, Ki, Dhankar, Tabo, Kalpa (szczegółowiej o każdym z nich później).

20170902_134144-1-1-1

A teraz siedzimy w lesie, na przeciw dzikiej rzeki (Baspa), łowiąc ryby, przygotowując tybetańską herbatę na krystalicznie czystej wodzie ze strumienia:

20170903_133542

Z tyłu za nami malutka buddyjska gompa patrzy razem z nami na majestatyczny, czasem schowany w białych obłokach Kailash, świętą górę każdego jogina, wypełnioną mocą Pierwszego Jogina i jego Energii (Śiwy i jego małżonki Parwati)…

20170903_124255

20170903_133604

Wiele wieków temu jogini spędzali na tych świętych terenach wiele długich lat medytując w ascezie… Wczorajszej nocy z włoskimi Hindusami i Amerykaninem (właśnie otworzył backpackerski hostel, w którym teraz śpimy) rozmawialiśmy o tym, kim jest jogin. Bardzo trudne jest życie jogina – oddane jedynie ascezie i duchowości… A najwspanialsze jest to, że ta duchowa tradycja nadal jest w Indiach żywa, ukryta w Himalajach.

20170903_091527-1

Gdzieś w pobliżu tej mądrości, która skrywa siebie w kamieniach, potokach, skałach, pustynnym widoku, mantrach pisanych na kamieniach przy buddyjskich gompach, w medytacji pojawiającej się, gdy uwaga zostaje skoncentrowana na szczycie Góry…

Nocleg prawie w jaskini i trasy na krawędzi przepaści w sercu Himalajów

Opublikowany Autor ateliermysli

20170824_133614

Przejazdy na krawędzi drogi, kończącej się w przepaści kamieni, głazów, resztek kamieni z zabudowy, która nie wytrzymała obsuwy terenu i ulewy, trzęsący się autobus i taxi jeep skaczące niczym delikatne samochody osobowe, ubijając pasażerów jak śmietanę na masło, i te widoki…! Te zapierające dech w piersiach, niesamowite przestrzenie górskich zieleni, skalnych zboczy, niekiedy złoto połyskujących, z bijącymi z ośnieżonych szczytów potokami, płynącymi wodospadami przez zielone, porośnięte drzewami, dżunglami lub obłożone skałami zbocza, wodospadami zamieniającymi się w krystalicznie czyste, idealnie przejrzyste rzeki.

20170828_114400

A z drugiej strony nieustający ludzki wysiłek, by budować, poprawiać, dowodzić towar i turystów, mieszkańców dalej, w Nieznane, w Nowe lub po prostu do Domu, jakkolwiek ten dom wygląda: mała himalajska wioska, obowiska namiotów pasterzy kóz, krów, owiec, kóz, czasem bawołów, koni (tych udomowionych spośród wielu stad dzikich himalajskich koni (piękne są!), a czasem miasteczko po części należące do autochtonów, a pozostałe dzielnice oddając przestrzeni turystycznej, gdzie panuje inna kultura, inny rytm życia, a mieszkańcy zdają się dla nieobeznanego turysty tylko egzystować, by handlować i prowadzić swoje małe biznesy (hotele, guest house’y, restauracje, sklepy, kramy, biura podróży), gdzie powstają jak grzyby po monsunie szkoły jogi przeróżnej (absolutnym fenomenem jest według mnie freestyle yoga w Manali), kursy reiki, leczenia misami, ajurwedy, otwierania czakr, tu i tam mniejsze i większe świątynie wszelkiego wyznania (hinduistyczne, buddyjskie, sikhijskie, muzułmańskie, dżinijskie, a zdarzają się i chrześcijańskie).

Wszystko wije się i zakręca niczym himalajskie drogi oplatające górskie szczyty jak potężne węże z indyjskiej mitologii, ci dobrzy nagowie, chroniący świat i dostarczający wiedzy tajemnej, wiedzy wydobywającej ze świata cierpienia i śmierci. Niczym sama kobra na szyi patrona Himalajów, boga bogów, patrona jogi, najwyższego guru, mistrza, którego główną siedzibą jest serce każdej czującej istoty – Śiwy, ta objęta jogiczną kontrolą i siłą samoopanowania i etycznego zachowania, moc mentalna i cielesne, ta boska śakti, energia stworcza i niszcząca, energia wyzwolenia i uwięzienia… Śakti, wąż, kręte szlaki Himalajów, prowadzące do centrum kręte puste przestrzenie mandali, tego boskiego pałacu, tworzonego wskutek medytacyjnej wizji przez jogina, buddystę…

Nie są to łatwe trasy, nie odbywają się bez poświęcenia nerwów, zmęczenia, ale dają o wiele więcej niż zabierają, czasem nawet można coś wyhandlować (to Indie przecież!). Wkuwają w człowieka siłę woli, samozaparcie, otwartość na cokolwiek, co się wydarzy (planowanie nie jest dobrą postawą, po drodze może przecież wydarzyć się wszystko: landslide, rockslide, popsute auto, choroba, przemarsz stada krów czy kóz i owiec).

20170824_140218

Himalaje przede wszystkim dają s/Siebie – ogromną ufność do Natury, moc jej majestatu i piękna, które tylko z mocą miłości może być porównane. Himalajska miłość jest szczególna – to potęga jogicznej ascezy, tapasu, Córki Himalajów, Parwati, która w jogicznym wchłonięciu, samadhi, dotarła do serca samadhi Śiwy, zresztą od zawsze była jego śakti, energią, życiem, spełnieniem, racją jego istnienia…

20170824_160923
Po tybetańskiej stronie jest trochę inaczej. Tam pojawia się namiętna miłości Olbrzymki i kierowanej współczuciem wielkiej Małpy, która rodzi lud Tybetańczyków. Tam matrycą wszechświata jest tajemne tantryczne Samantabhadry i Samantabhadri, tj. nieustającej manifestacji zdarzeń i pustki, leżącej u podłoża ich aktywności. Trudne? Nad tym właśnie buddysta, jogin, turystyka odwiedzający świetnie i przyglądający się ich malunkom medytuje…

20170831_132314

Majestatycznie piękna przestrzeń Himalajów, wydająca się dobywać z pustki o niewyczerpanym potencjale energii, zamieniająca się stopniowo w tereny zamieszkałe przez żywe istoty. Energia w czującej istocie zwana praną, nad którą zdobywa się kontrolę mocą jogicznych oddechów (prana-ajama) oraz etycznym zachowaniem, które hartuje umysł, serce, ducha. A mózg to trasą, często przebiegającą przez wodospady i błota, jest przykładnie „trzepany” w górę i dół, i na boki, mózg i muladhara czakra, czyli czakra podstawy, „siedzenia”, czakra związku z Naturą.

20170824_122433

Ledwo zdążyłam napisać (tydzień temu) te słowa, gdy autobus jadący z Manali do Kazy, w samym środku himalajskiej drogi, zatrzymał się. Okazało się, że… dalszej jazdy nie ma.  Wodospad przed nami płynie i ciężarówka, która niedawno go przekraczała, uszkodziuszkodziła bardzo poważnie koło. Nie wiadomo, co się stało, bo kierowcy nie ma w środku. Wyszedł czas jakiś temu po pomoc. Nie mógł zadzwonić, bo tu brak zasięgu, a do najbliższej wioski jakieś 8 kilometrów. Minęło kilka godzin, w końcu okazało się, że w piątkę (!) śpimy w czymś jakby jaskini… Ale o tym wkrótce.

Kawa, herbata i ciasto karmelowe w DHARAMSALI

Opublikowany Autor ateliermysli

20170815_142053

Dharamsala to nie tylko wątpliwej czystości malutkie knajpki z widocznym u wejścia kucharzem, nie tylko stragany z buddyjskimi dewocjonaliami czy ubraniami, książkami. To duch otwartości i życzliwości, spokoju, rodzaju spowolnionych myśli i oddechu, który wywołany jest Himalajami, błogosławieństwem obecności Jego Świątobliwości XIV Dalajlamy, mentalności Tybetańczyków, który wydają się być bardziej serdeczni niż Hindusi, szczerzy. To nie to, że krytykuję Hindusów, po prostu – to inny sposób bycia i zachowania, inny powód do życia. Zupełnie inna duchowość i postrzeganie świata.

20170815_134241

Chociaż buddyzm wyrósł na ziemi indyjskiej w VI w. p.n.e. i tym samym przejął wiele z indyjskiej etyki samodyscypliny, kultywowania jogi i medytacji, zasady niekrzywdzenia nikogo (nawet w myśli, nie mówiąc już o słowie czy czynie), tolerancji, to większą odpowiedzialność położył na indywidualną odpowiedzialność za Drugą czującą istotę – to słynne buddyjskie współczucie (tylko czasem pojawiające się w pismach hinduizmu), stało się żyzną glebą, jedyną glebą, na której inne jakości etyczne mogą wzrosnąć: cierpliwość, hojność, spokój, otwartość, szacunek dla drugiej osoby…

2017-08-15 15.06.13.jpg

Dharamsala to centrum różnych, lepszej i gorzej, jakości kursów jogi, ajurwedy, masażu, leczenia czakr… Oraz miejsce wielu chillout-owych knajpek, w stylu zupełnie zachodnim, choć prowadzonych przez Tybetańczyków i Hindusów. Najlepsze momosy na świecie: smażone, z ziemniakami, warzywami ze smacznym sosem na ostro:

20170815_154904

Znajdą się tu także KFC czy sklepy z markową odzieżą sportową po tańszej niż zachodnia cenie (nie lubię, mimo wszystko, takiego podziału na zachodni – wschodni…).

20170815_153643

Jest np. Shambhala Coffee tuż naprzeciw Chortenu (zdjęcie u góry) w centrum:

20170815_142031

20170815_134252

Kawa jest tu pyszna, ciasta też, atmosfera i muzyka cudownie spokojne, widok… Ten widok z tarasu na Himalaje!

Jest Crêpes-Pancakes zaraz przy centrum kulturalnym Tibet World:

20170815_173724.jpg

Tu można wypić słynne herbaty tybetańskie: z masłem i solą oraz domowej roboty (fermentacji) kambuczę na zimno o smaku trudnym do opisania, ale bardzo orzeźwiającym, kuchnia też jest bardzo dobra…

20170814_124519

Kombucha podana w butelce, rogal z sera jaka i ciastko tybetańskie:

20170815_173523

Jest także Tibetan Tea House, o którym pisałam trochę w poprzednim poście, z przekochaną właścicielką, pochodzącą z Tybetu. Całkiem niedawno otworzyła swoją herbaciarnię – spełniła swoje marzenie.

20170810_144051

Herbaciarnia jest malutka – jeden pokój i kuchnia, w której właścicielka własnoręcznie przygotowuje posiłki i herbaty. Choć nie ma nic przeciwko, to nie bardzo wyznaje potrzebę nowoczesnych technologii. Ma Facebook, używa maili, ale woli rozmowy oko w oko. Ja też.

FB_IMG_1502724769804-1

20170815_153735

Dharamsala… raj dla miłośników jogi, kuchni tybetańskiej, buddyzmu i Himalajów

Opublikowany Autor ateliermysli

20170814_091236

Trudno mi napisać cokolwiek o Dharamsali. Czuję w sobie ogromny opór… absolutną przeciwność niechęci czy zmęczenia hałasem i bombardowaniem pięciu zmysłów synchroniczną wszystkościa w Indiach. To moje ulubione miasto, miejsce… przestrzeń Indii, które uwielbiam za niemal wszystko. Oczywiście mówię o Upper Dharamsali, zwanej McLeod Ganj, siedzibie Rządu tybetańskiego na uchodźstwie, czyli miejscu stałego zamieszkania Jego Świątobliści XIV Dalajlamy, który z uwagi na to, że często podróżuje, nie zawsze jest obecny w swoim domu. Gdy przybywa w Dharamsali, turyści i mieszkańcy mogą starać się oficjalną drogą o audiencję z duchowym przywódcą Tybetu.

20170814_155319-1

Dharamsala urzekła mnie swoją atmosferą i pięknem od pierwszego spojrzenia na jej jeszcze śpiące, ciche, wolne od tłumów ulice – przyjechałyśmy 6:00 rano do McLeod Ganj, pod samo wejście stojącego przy głównej ulicy Chortenu (święta budowla buddyzmu ze stupą wewnątrz).

20170812_144205

Za dnia i wieczorem Dharamsala tętni życiem, samochody wciskają się w wąskie uliczki… chodników tutaj nie ma, więc samochód, motor, człowiek czy pies i krowa wspólnie muszą przebijać się przez tłum, który sami tworzą. Ścisk prowadzi we wszystkie możliwe strony: do Chortenu, do głównej świątyni Tsuglagkhang (na zdjęciach powyżej), czy nawet do świątyni Bhagsu Nag w oddalonej od 2 km od świątyni malutkiej mieścinie o nazwie właśnie Bhagsu, zamieszkałej przez plemię. Uliczki są raczej wąskie, pełne kramów z mniej lub bardziej autentyczną biżuterią, jedzeniem, ubraniami rodem z Nepalu i Tybetu.

Dharamsala otoczona jest cudownym widokiem gór, czasem ukazujących swoje szczyty, jeśli chmury nie ukrywają Himalajów w sobie – chmury potrafią być bardzo nisko, tak nisko, że wpływają na balkon, na którym człowiek właśnie pije herbatę, kawę czy po prostu czyta lub pogrążony w kontemplacji patrzy na góry. To jest dopiero wrażenie!

Dharamsala jest miejscem, które na pewno warto, a nawet trzeba, zobaczyć, bo choć króluje tutaj tłum i niemiłosierny ścisk, to jest to inne doświadczenie tłumu. Inne, bo gro ludności stanowią Tybetańczycy i kultura buddyjska, a nawet bardziej – obecność duchowego przywódcy Tybetu Jego Świątobliwości XIV Dalajlamy. Tybetańczycy są bardziej życzliwi, mniej napastliwi w handlu, a jeśli człowiek choć trochę wychodzi ze swojej skorupy turysty, uśmiechnie się, rozmawia, spróbuje momosów (pierożki gotowane na parze lub smażone w głębokim oleju) czy pyta o te i inne sprawy, wchodzi w malutkie przyuliczne wnęki z jedzeniem, by spróbować kuchni spod ręki domorosłego kucharza, gotującego na naszych oczach, to doświadcza bardzo przyjemnej sfery serdeczności i otwartości Tybetańczyków.

20170812_164502

Dziś kupiłam malę (różaniec modlitewny używany w hinduizmu i buddyzmie) z drzewa sandałowego i nie wiedziałam, jak doczepić do niej specyficzny „brelok” złożony z wadżry (symbol mądrości) oraz dzwonka, ma to z jednej strony służyć lepszemu wyliczaniu omówionych mantr, a z drugiej odpędzić złe moce… Podeszłam więc do pewniej pani z prośbą o właściwie doczepienie  „breloka”, a przy tej okazji dostałam do poczytania książkę o różnych symbolach buddyzmu tybetańskiego, ale to już na innym stoisku.

20170813_121045

W Dharamsali na pewno warto spróbować kuchni tybetańskiej, jest wersja wege i mięsna, na przykład zup thugpa lub thenthuk, różnych herbat: słynną tybetańską herbatę z masłem i mlekiem kocham, ale należę do nielicznych ;), czy khendra (rodzaj herbaty w smaku przypominającej assam z delikatną nutą ziołową), różnych wypieków z sera jaka, momosów…

20170814_164733

Do Tibetan Tea House, znajdującego się delikatnie poniżej głównej ulicy, koniecznie trzeba zajść: przytulne wnętrze, właścicielka jest cudownie serdeczna, opowiada o swoim śnie odwiedzenia za kilka lat Grecji, a herbata, wypieki i lekki posiłki są wyśmienite.

FB_IMG_1502724769804-1

Dla miłośników jogi, medytacji czy różnych kursów ajurwedy czy leczenia czakr itp. Dharamsala oferuje bardzo duży pakiet propozycji w różnych tradycjach.

20170814_094910-1